နဂါးငွေ့တန်းဂလက်စီဗဟိုချက်ရှိ တွင်းနက်ကြီး၏ ပထမဆုံးပုံရိပ်အား နက္ခတ္တဗေဒ ပညာရှင်များ ဖမ်းယူနိုင်ခဲ့။

 

          နဂါးငွေ့တန်းဂလက်စီရှိ  Sagittarius A *လို့ အမည်ရတဲ့ ဧရာမတွင်းနက်ကြီးရဲ့ ပထမဆုံးပုံရိပ်ကို ယမန်နေ့ မြန်မာစံတော်ချိန် ညနေပိုင်းလောက်က နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်များ ရယူနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီရလဒ်ကနေပြီးတော့ ဒီဝတ္ထုဟာတွင်းနက်တစ်ခု အမှန်ဖြစ်ကြောင်း သက်သေနဲ့ ဂလက်စီအများစုမှာ တည်ရှိနေတယ်လို့ ယူဆရတဲ့ ဒီလိုဧရာမတွင်းနက်ကြီးတွေရဲ့ အလုပ်လုပ်ပုံနဲ့ပတ်သက်တဲ့ တန်ဖိုးရှိတဲ့ သဲလွန်စတွေကို ထောက်ပံ့ ပေးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီပုံရိပ်ကိုတော့ Event Horizon Telescope (EHT) Collaboration လို့ခေါ်တဲ့ တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သုတေသနအဖွဲ့တစ်ခုက တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ ရေဒီယိုတယ်လီစကုပ်ကွန်ရက်ကြီးကို အသုံးပြုပြီး ထုတ်လုပ်ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

          ဒီပုံရိပ်ဟာ ကျွန်တော်တို့ ဂလက်စီရဲ့ အလယ်မှာရှိနေတဲ့ ဒြပ်ထုမြင့်ဝတ္ထုကြီးကို အချိန်အတော်ကြာ ‌စောင့်ကြည့်လေ့လာထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။  အရင်တုန်းကလဲ သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ နဂါးငွေ့တန်းဂလက်စီဗဟိုချက်က မမြင်နိုင်တဲ့ ဒြပ်ထုမြင့်တစ်စုံတစ်ခု အနားတစ်ဝိုက်မှာ ကြယ်တွေလှည့်ပတ်နေတာကို မြင်တွေ့ခဲ့ဖူးပါတယ်။ ဒီကနေပြီးတော့ ဒီဝတ္ထုကြီးဟာ တွင်းနက်တစ်ခုဖြစ်မယ်လို့ ခိုင်ခိုင်မာမာ ထင်မြင်ချက်ပေးခဲ့ပါတယ်။ ဒီဝတ္ထုကြီးရဲ့ အမည်ကတော့ Sagittarius A* ဖြစ်ပါတယ်။ မနေ့က ရရှိခဲ့တဲ့ ပုံရိပ်ဟာ ဒီအတွက် တိုက်ရိုက်သက်သေအထောက်အထားပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

          ကျွန်တော်တို့ တွင်းနက်ကိုယ်တိုင်ကို တိုက်ရိုက်မမြင်နိုင်ပါဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ လုံးဝမှောင်မိုက်နေတဲ့အတွက်ကြောင့်ပါ။ ဒါပေမယ့် သူ့ပတ်လည်က တောက်ပနေတဲ့ ဓာတ်ငွေ့ (shadow လို့ခေါ်တဲ့ မှောင်မိုက်နေတဲ့ဒေသတစ်ခုကို တောက်ပတဲ့ ကွင်းပုံသဏ္ဍာန်တည်ဆောက်ပုံကြီးက ဝန်းရံထားတာ ဖြစ်ပါတယ်) တွေကတော့ တွင်းနက်ကြီးရှိနေကြောင်း လက္ခဏာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီပုံရိပ်အသစ်မှာဆိုရင် နေထက် အဆလေးသန်းဒြပ်ထုပိုများတဲ့ တွင်းနက်တစ်ခုရဲ့ အလွန်ကြီးမားတဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားက အလင်းကို ကွေးညွှတ်စေမှုကိုပါဖော်ပြထားပါသေးတယ်။

          “ဒီကွင်းရဲ့အရွယ်အစားက အိုင်းစတိုင်းရဲ့ ယေဘုယျနှိုင်းရသီအိုရီရဲ့ ခန့်မှန်းချက်နဲ့ ကောင်းကောင်းကိုက်ညီတာကို တွေ့ရတဲ့အတွက် မှင်တက်သွားခဲ့ပါတယ်။” လို့  EHT project scientist ဖြစ်တဲ့ Geoffrey Bower က ဆိုပါတယ်။ “ဒီမျှော်လင့်မထားတဲ့ လေ့လာတွေ့ရှိချက်က ကျွန်တော်တို့ ဂလက်စီရဲ့ဗဟိုချက်မှာ ဘာဖြစ်နေသလဲဆိုတဲ့အပေါ် ကျွန်တော်တို့ နားလည်ထားမှုကို အများကြီးတိုးတက်စေခဲ့ပြီး ဒီဧရာမတွင်းနက်ကြီးတွေ သူတို့ ပတ်ဝန်းကျင်ကအရာတွေနဲ့ ဘယ်လိုသက်ရောက်သလဲဆိုတာအတွက်လည်း ထိုးထွင်းသိမြင်မှု အသစ်တွေ ပေးစွမ်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

          တွင်းနက်က ကမ္ဘာကနေ အလင်းနှစ် ၂၇၀၀၀ အကွာမှာ တည်ရှိတာကြောင့် ဒါက ကောင်းကင်မှာဆိုရင် လပေါ်က ဒိုးနတ်တစ်လုံး အရွယ်အစားလောက်ပဲ ရှိပါတယ်။ ဒါကို မြင်နိုင်ဖို့ အဖွဲ့က အားကောင်းတဲ့ EHT တစ်ခုကို ဖန်တီးခဲ့ရပါတယ်။ ဒါက ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးမှာရှိတဲ့ ရေဒီယိုတယ်လီစကုပ်ရှစ်ခုကို ချိတ်ဆက်ပြီး ကမ္ဘာအရွယ်အစားလောက်ရှိတဲ့ ပုံရိပ်ယောင်တယ်လီစကုပ်တစ်ခုကို ဖန်တီးခြင်းဖြစ်ပါတယ်။

          ဓာတ်ပုံကောင်းတစ်ပုံရဖို့ စွမ်းအင်မြင့် ကင်မရာတစ်လုံးလိုအပ်သလိုပဲ Sgr A * ကို ပုံရိပ်ဖမ်းနိုင်ဖို့ဆိုရင် ရေဒီယိုနက္ခတ္တဗေဒက အာရုံခံနိုင်စွမ်းအကောင်းဆုံး တိုင်းတာရေးကိရိယာတွေကို လိုအပ်ပါလိမ့်မယ်။ ဒီလိုအာရုံခံနိုင်စွမ်းမျိုးက ၁.၃ မီလီမီတာ Band 6 receivers ရှိတဲ့ Central Development Laboratory (CDL) ကနေ ဒီဇိုင်းဆွဲထားတဲ့ Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) နဲ့သာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

          “ဒီလို အံ့အားသင့်ဖွယ်တွေ့ရှိမှုမျိုးကို ပြုလုပ်နိုင်ဖို့ အရေးပါတဲ့ နည်းပညာတစ်ခုကို CDL က ထောက်ပံ့ပေးနိုင်တဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့ ဂုဏ်ယူမိပါတယ်။” လို့ Bert Hawkins က ဆိုပါတယ်။

          ဒီလိုထိုး‌ဖောက်အောင်မြင်နိုင်စွမ်းက ၂၀၁၉ ခုနှစ်မှာ M87 လို့‌ခေါ်တဲ့ M87 ဂလက်စီ ဗဟိုချက်ရှိ တွင်းနက်တစ်ခုရဲ့ ပုံရိပ်ကို EHT collaboration က ထုတ်လွှတ်နိုင်မှုကြောင့်သာ ဖြစ်လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။

          Sgr A * က M87 တွင်းနက်ကြီးထက် အဆတစ်ထောင်ပိုသေးပြီး ဒြပ်ထုပိုနိမ့်တယ် ဆိုပေမယ့် ဒီတွင်းနက်နှစ်ခုက အတော်လေး တူသလိုရှိပါတယ်။ “ကျွန်တော်တို့မှာ လုံးဝ အမျိုးအစားကွဲပြားခြားနားပြီး ဒြပ်ထုကွဲပြားတဲ့ ဂလက်စီနှစ်ခုရှိနေပါပြီ။ ဒါပေမယ့် သူတို့ရဲ့ အနားသတ်တွေကတော့ အတော်လေးဆင်တူကြပါတယ်။” လို့ Sera Markoff က ဆိုပါတယ်။ “ဒါက ဒီဝတ္ထုတွေကို စိုးမိုးခြယ်လှယ်နေတဲ့ နိယာမဟာ ယေဘုယျနှိုင်းရသီအိုရီ ဖြစ်ပြီး ကျွန်တော်တို့ မြင်တွေ့နေရတဲ့ ဘယ်ခြားနားမှုမဆို ဒီတွင်းနက်တွေကို ဝန်းရံနေတဲ့ ဒြပ်ပစ္စည်းတွေကြောင့်သာ ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။”

Comparison of Sgr A* and M87 black hole  

          Sgr A* က ကျွန်တော်တို့နဲ့ ပိုနီးတယ်ဆိုပေမယ့် ဒီအောင်ပွဲက M87 တုန်းကထက် ပိုခက်ခဲခဲ့ပါတယ်။ “တွင်းနက်နှစ်ခုလုံးအနားက ဓာတ်ငွေ့တွေဟာ အလင်းအလျင်လောက်နဲ့ အမြန်နှုန်းအတူတူ ရွေ့လျားနေကြတာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ပိုကြီးတဲ့ M87 နားက ဓာတ်ငွေ့တွေဟာ တစ်ပတ်ပြည့်ဖို့ ရက်အနည်းငယ်ကနေ သီတင်းပတ်အနည်းငယ်အထိ အချိန်ယူရပါတယ်။ Sgr A* နားက ဓာတ်ငွေ့တွေကတော့ တွင်းနက်ကို တစ်ပတ် ပြည့်ဖို့ မိနစ်ပိုင်းသာ ကြာမြင့်ပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ Sgr A* တစ်ဝိုက်က ဓာတ်ငွေ့တွေရဲ့ ပုံစံနဲ့ တောက်ပမှုဟာ အလျင်အမြန်ပြောင်းလဲနေတယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။

          ဒါ့ကြောင့် သုတေသီတွေဟာ Sgr A* တစ်ဝိုက်ကဓာတ်ငွေ့တွေ ရွေ့လျားမှုအတွက် အဆင့်မြင့်တဲ့ တန်ဆာပလာအသစ်တွေကို တိုးတက်ခဲ့ရပါတယ်။ ဒီလိုလုပ်ဆောင်မှု ဖြစ်နိုင်ခ့တာက ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးရှိ သင်တန်းကျောင်းများမှ သုတေသီ ၃၀၀ ကျော် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။ Sgr A * ကို ရိုက်ကူးနိုင်ဖို့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ တန်ဆာပလာတွေကို တိုးတက်မှုအပြင် အဖွဲ့က စူပါကွန်ပျူတာတွေကို အသုံးပြုပြီး ဒေတာတွေကို သရုပ်ခွဲစိစစ်ရန်နဲ့ ပေါင်းစပ်နိုင်ရန်အတွက် အချိန်ငါးနှစ်ကြာ ပြင်းပြင်းထန်ထန် လုပ်ဆောင်ခဲ့ရပါတယ်။ 

          “ဒီလုပ်ဆောင်ချက်က စကြဝဠာအတွင်းက ခက်ထန်ပြင်းထန်ဆုံးနေရာဒေသ တွေကို နားလည်နိုင်ဖို့ ရေဒီယို၊ မီလီမီတာနဲ့ မီလီမီတာအောက် ကြိမ်နှုန်းတွေကို အသုံးပြု ခြင်းက ဘယ်လောက်အရေးပါတယ်ဆိုတာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖော်ပြနေပါတယ်။” လို့ Tony Remijan က ဆိုပါတယ်။

    Animation of theoretical model of blackhole at the center of galaxy 

          အရွယ်အစားမတူတဲ့တွင်းနက်နှစ်ခုရဲ့ ပုံရိပ်ကို ရရှိထားပြီဖြစ်လို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ အလွန်ကို စိတ်လှုပ်ရှားနေကြပါတယ်။ ဒါ့အပြင် သူတိုက ဒီဓာတ်ငွေ့တွေ ဧရာမတွင်းနက် ကြီးတွေနားမှာ ဘယ်လိုပြုမူသလဲဆိုတာတအတွက် မော်ဒယ်နဲ့ သီအိုရီတွေစမ်းသပ်ဖို့ ဒေတာအသစ်တွေ အသုံးပြုဖို့ စတင်နေပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဖြစ်စဉ်တွေကို လောလောဆယ် တော့ အပြည့်အဝနားမလည်သေးပါဘူး။ ဒါပေမယ့် ဒီဖြစ်စဉ်တွေက ဂလက်စီတွေ ဖြစ်ပေါ် ပုံနဲ့ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲပုံတို့ကို ပုံဖော်ရာမှာ အဓိကကျတဲ့ကဏ္ဍကပါဝင်နေတယ်လို့တော့ ယူဆထားကြပါတယ်။    

          “အခုဆိုရင် ဒီဧရာမတွင်းနက်နှစ်ခုကြားက ခြားနားမှုကို လေ့လာပြီး ဒီအရေးကြီးတဲ့ ဖြစ်စဉ်တွေ ဘယ်လိုအလုပ်လုပ်သလဲ ဆိုတာအတွက် တန်ဖိုးရှိတဲ့သဲလွန်စအသစ်တွေကို ရရှိနိုင်တော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။” လို့ Keiichi Asada က ဆိုပါတယ်။ “တွင်းနက်နှစ်ခုအတွက် ဓာတ်ပုံနှစ်ပုံရပြီ။ ဒါ့ကြောင့် ဒီလိုခက်ထန်ပြင်းထန်တဲ့ဒေသတွေမှာ ဒြပ်ဆွဲအား ဘယ်လို အလုပ်လုပ်သလဲဆိုတာအတွက် ကျွန်တော်တို့ ဒီထက်ပိုပြီး စမ်းသပ်စစ်ဆေးနိုင်တော့ မယ်။”

ကိုးကား

Astronomers reveal first image of the black hole at the heart of our galaxy (phys.org)